Tutaj też jest pięknie. Bliżej natury w mieście - Izba Edukacji Leśnej

Izba Edukacji Leśnej to obiekt znajdujący się przy siedzibie Nadleśnictwa Miechów. Przedstawia fragment lasu w naturalnych rozmiarach, stworzony z niezwykłą precyzją. Dodatkowo posiada on przestrzeń na zajęcia i warsztaty. Dzięki niemu można przyjrzeć się z bliska gatunkom zwierząt i roślin, które bywają trudne do spotkania podczas spaceru. Diorama daje możliwość pokazywania środowiska leśnego o każdej porze dnia i roku. Chociaż ekspozycja skierowana jest głównie do dzieci, nawet dla dorosłych może okazać się ciekawą atrakcją i źródłem wiedzy. O idei powstania tego miejsca, wyjątkowości miechowskich lasów oraz zasadach bezpiecznego i etycznego przebywania w nich rozmawiałam z Panem Mateuszem Albrychtem, Starszym Specjalistą Służby Leśnej ds. zagospodarowania lasu.

Przestrzeń podzielona jest na dwa sektory. Pierwszy z nich to strefa multimedialna, z nagłośnieniem i komputerami, które dają możliwość jeszcze dokładniejszego zapoznania się z leśnym życiem. Odwiedzający mają również do dyspozycji strefę warsztatową, gdzie prowadzone są zajęcia dla grup zorganizowanych. Wartym wspomnienia jest fakt, że pomoce warsztatowe w większości wykonane są z naturalnych materiałów, takich jak drewno. Na dzieci czekają zajęcia plastyczne i naukowe, podczas których mają okazję pracować w małych grupach i poznawać leśną florę i faunę. Na ścianach dookoła zawieszone są plansze z ciekawymi informacjami o roślinach i zwierzętach. Trzeci sektor to właśnie najbardziej przyciągająca wzrok instalacja stworzona na wzór lasu. Głównym założeniem przy budowie tej dioramy było pokazanie wyjątkowych elementów przyrodniczych miechowskiego nadleśnictwa. W tym celu przedstawiono tam dwa przykładowe siedliska. Pierwszym z nich jest siedlisko lasu grądowego, gdzie gatunkami dominującymi są dęby/buki i graby, drugim – łąka kserotermiczna, która zawiera wiele gatunków ciepłolubnych, występujących tylko na takich szczególnych obszarach.

Pomimo tego, że cała wizualizacja nie zajmuje wiele miejsca, jest bardzo bogata w preparaty zwierząt i roślin i trzeba poświęcić sporo czasu, żeby dostrzec i dokładnie obejrzeć każdy z nich. Ręcznie wykonane, z precyzją i doskonałym odwzorowaniem rzeczywistości świetnie pokazują różnorodność gatunkową miechowskich lasów. Na pewno warto zwrócić również uwagę na przedstawiony tam przekrój mrowiska i przekonać się, że jest ono dużo większe, niż może się wydawać. W koronach drzew można dostrzec wiele gatunków ptaków, takich jak sójka, jemiołuszka czy sóweczka. Ta ostatnia to najmniejsza sowa występująca w naszym kraju, o dziennym trybie życia. Nie stwierdzono jej obecności na terenach miechowskich lasów, ale dobrze jest ją zobaczyć i wiedzieć, że taki ciekawy gatunek istnieje. W obiekcie nie zabrakło również jastrzębia, a pomiędzy roślinami ukrywa się kuropatwa. Warto tu wspomnieć, że populacja kuropatw uległa zmniejszeniu w porównaniu do lat wcześniejszych i niełatwo je zauważyć, co czyni jej model jeszcze ciekawszym obiektem ekspozycji. Z góry spogląda na nas puszczyk uralski – gatunek sowy występującej coraz częściej na miechowskich terenach. Możemy również przyjrzeć się z bliska lisiej norze i przekonać się, jak ogromny potrafi być jeleń. Dzięki głośnikowi stojącemu obok mamy również możliwość usłyszenia odgłosów mieszkańców lasu.

Pomiędzy zwierzętami dostrzec można mnóstwo roślin, takich jak zawilec wielkokwiatowy czy kilka gatunków storczyków – kwiatów, o których zwykle myślimy tylko jako o tych spotykanych w kwiaciarniach. W ekspozycję pięknie komponuje się żółty pełnik europejski czy konwalia. Warty uwagi jest rzadki gatunek storczyka występującego na kserotermach – dwulistnik muszy o bardzo charakterystycznym wyglądzie (zdjęcie na okładce). Większość roślin przedstawionych w dioramie jest gatunkami zagrożonymi i znajdują się pod ochroną.

Edukacja jest bardzo istotnym obszarem działalności Nadleśnictwa Miechów. Zajęcia dla grup przeważnie odbywają się dwuetapowo – najpierw w siedzibie nadleśnictwa, gdzie są świetne warunki do przeprowadzania warsztatów, a następnie w terenie. Dzięki temu uczestnicy mają możliwość przebywania w naturze i poznawania jej jeszcze lepiej i dokładniej.

Nadleśnictwo włączyło się również w projekt „Zostań pomocnikiem leśnika” Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Głównym założeniem projektu było stworzenie ścieżki edukacyjnej, którą będzie mógł wykorzystać każdy – dzięki temu my również możemy stać się edukatorami leśnymi, a dzieci, do których skierowany jest pomysł, czynnymi i aktywnymi słuchaczami. Ścieżka wytyczona jest w leśnictwie Goszcza, a żeby móc w pełni skorzystać z możliwości, jakie oferuje, należy zaopatrzyć się w specjalne zeszyty stworzone na potrzeby projektu. Można zgłosić się po nie do siedziby nadleśnictwa lub wydrukować samodzielnie ze strony internetowej. Jeden z nich jest przeznaczony dla opiekuna, zawiera dokładny opis zajęć i wskazówki, o czym warto powiedzieć i co warto dostrzec w danym miejscu. Zeszyt dla dzieci służy im do rozwiązywania zadań podczas wędrówki. Pomaga on im w byciu skupionym na wycieczce i odbieraniu lasu za pomocą wielu zmysłów. Przejście ścieżki trwa około 2 godziny i kończy się na jednej ze wspomnianych wcześniej polan edukacyjnych, gdzie można odpocząć i spędzić jeszcze chwilę na łonie natury.

Edukacja na temat lasów ma na celu między innymi budowę proekologicznej świadomości – drzewa magazynują dwutlenek węgla i przyczyniają się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Zgłębianie wiedzy na ten temat pozwala na zrównoważone gospodarowanie zasobami, jakie daje nasza planeta. Co istotne, nauka nie powinna dotyczyć tylko dzieci – wszyscy powinniśmy dowiadywać się nowych rzeczy i poznawać nasze lasy bliżej, w końcu drzewa to też surowiec i wszyscy mamy na co dzień do czynienia z jego różnorodnymi formami.

Warto również zwrócić uwagę na to, w jaki sposób nadleśnictwa dbają o lasy i jak prowadzą ich zagospodarowanie. Kontrola nad rozsądnym pozyskiwaniem surowców bez naruszania trwałości lasów jest jednym z zadań takich jednostek. Bez ingerencji człowieka lasy miałyby zupełnie odmienny charakter. Leśnicy dzięki wiedzy na temat procesów zachodzących w leśnym środowisku dbają o to, by drewno było jak najlepszej jakości, a rozwój lasów stabilny.

Lasy powinny być dla nas istotne również z innego powodu. W dobie Internetu i przywiązania do urządzeń elektronicznych warto docenić, że dzięki nim mamy okazję do obcowania z przyrodą na żywo, a nie tylko przez ekran telefonu. Natura daje nam swego rodzaju ukojenie i spokój, a także umożliwia przeróżne formy aktywności – spacery, wycieczki rowerowe. Poznawanie fauny i flory lasów może również stać się pasją, a spotkania z naturą z równoczesnym rozwijaniem zainteresowań wpływa bardzo korzystnie na nasze zdrowie psychiczne.

Edukacja pozwala zapoznać nas z lasem na wielu różnych płaszczyznach. Przybliża go nam nie tylko z gospodarczego, ale również z turystycznego czy ekologicznego punktu widzenia. Pokazuje, jak wiele możliwości daje nam natura i co możemy zrobić, aby z nich korzystać, równocześnie chroniąc przyrodę.

Lasy na naszym terenie są rozdrobnione w ponad 250 kompleksach leśnych i zajmują około 9% powierzchni, jednak to nie jest nic niepokojącego, ponieważ ziemia miechowska doskonale nadaje się pod uprawy rolne i ich większość jest wykorzystywana właśnie w tym celu. Lasy zachowały się głównie w obszarach niesprzyjających rolnictwu. Są to między innymi tereny pochyłe, a drzewa pełnią tam funkcje glebochronne, zapobiegając osuwaniu się ziemi.

Teren miechowskiego nadleśnictwa to bardzo żyzne siedliska, dzięki temu mamy tak dużą różnorodność gatunkową – występują u nas praktycznie wszystkie gatunki drzew, jakie rosną w Polsce. Dominują drzewa liściaste takie jak buk czy dąb, natomiast z iglastych jodły i sosny.

Nadleśnictwo Miechów stosuje się do zasad hodowli lasu, opracowanych przez specjalistów w dziedzinie leśnictwa. Dzięki temu nasze kompleksy leśne są obecnie w bardzo dobrym stanie, a świadczy o tym ich trwałość czy też wielogatunkowość. Duże znaczenie ma również zrównoważona struktura oraz różnowiekowość. Nowe pokolenia drzew zapewniają ciągłość lasu, starsze z kolei są nieocenione z biologicznego punktu widzenia ze względu na historię, jaką można z nich wyczytać.

Niewątpliwie dobrą wiadomością jest, że szkód wyrządzanych w miechowskich lasach jest coraz mniej. Nadal jednak zdarzają się przypadki wyrzucania śmieci – i to nie tylko tych małych, rzucanych po drodze pojedynczych papierków. Incydentów, gdy pomiędzy drzewa trafiają przyczepy śmieci, na szczęście nie ma na naszym terenie dużo. Świadomość ekologiczna społeczeństwa rośnie, ale wciąż należy przypominać i edukować – lasy są naszym bogactwem i powinniśmy je szanować. Nadleśnictwo oczywiście podejmuje odpowiednie działania i przeznacza środki na zapobieganie oraz likwidowanie takich dzikich wysypisk śmieci, dzięki czemu mamy możliwość spędzania czasu w zadbanym i czystym lesie.

Wydaje się, że obecnie większym wyzwaniem są quady i motocykle. Ich właściciele, zbaczając z wyznaczonych tras w poszukiwaniu adrenaliny, niszczą siedliska. Teren miechowski obfituje w różne pagórki i wzniesienia, co może być atrakcyjne dla posiadaczy tych pojazdów, jednak podczas takiej przejażdżki wiele gatunków chronionych zostaje zniszczonych. Warto tu podkreślić, że obowiązuje nas ustawa o lasach, która zabrania poruszania się pojazdami silnikowymi po lesie poza miejscami udostępnionymi.

Innym problemem jest kradzież – nie tylko drewna, ale też stroiszu jodłowego, czyli gałązek jodły, popularnych między innymi we florystyce. Przez takie działania w ciągu kilku godzin można zniweczyć długoletnią pracę leśników, którzy starają się wyprowadzać młode pokolenia drzew w dobrym stanie dostosowane do danego siedliska. Obcinanie gałęzi jodły najczęściej ma niestety charakter masowy – ogołocone zostają wszystkie drzewa, do jakich uda się złodziejowi dotrzeć. W ten sposób bardzo poważnie narusza się trwałość lasu i burzy jego strukturę.

Wybierając się na wycieczkę do lasu, na pewno warto wcześniej to zaplanować. Nawet jeżeli udajemy się w pobliskie tereny, ważnym aspektem jest spakowanie wszystkich potrzebnych rzeczy – telefonu z naładowaną baterią, latarki, wody do picia czy przekąsek, które dodadzą nam energii. Mając na uwadze, jaką aktywność planujemy wykonywać w lesie, powinniśmy zadbać o odpowiedni ubiór, chroniący przed zmiennymi warunkami atmosferycznymi oraz przed kleszczami – tu warto zadbać o czapkę, długie spodnie i wysokie skarpetki.

Bardzo przydatne mogą okazać się aplikacje leśne na telefon, np. aplikacja mBDL (mobilny Bank Danych o Lasach). Zebrano w niej wszystkie lasy w postaci map wraz z zaznaczonymi obiektami turystycznymi. Dzięki niej możemy dokładnie ustalić miejsce naszego położenia i bezpiecznie wędrować przez las. Wadą rozwiązań mobilnych jest ich zależność od zasięgu, dlatego oprócz telefonu warto zaopatrzyć się również w mapę papierową. Jeżeli jednak już zabłądzimy, powinniśmy poszukać wokół siebie słupków pomalowanych na biało, na których znajdują się numery oznaczające oddziały leśne. Dzięki temu leśniczy poinformowany o naszej sytuacji bez problemu nas odnajdzie i pomoże wydostać się z lasu. To jeszcze wyraźniej pokazuje, jak ważne jest wcześniejsze przygotowanie, zapoznanie z terenem czy zapisanie numeru telefonu do leśniczego, który szybko możemy znaleźć na stronie internetowej danego nadleśnictwa.

Zanim wkroczymy na teren lasu, należy zapoznać się z aktualnymi informacjami na jego temat, np. czasowymi zakazami wstępu. Mogą one być związane z prowadzoną wycinką, ale również z zagrożeniem spowodowanym połamaniem drzew przez wiatr czy zagrożeniem pożarowym. Niezależnie od przyczyny, wszystkich zakazów trzeba bezwzględnie przestrzegać – mają one zapewnić bezpieczeństwo nam, użytkownikom lasu. To samo dotyczy również zakazów rozpalania ognisk w dowolnych miejscach – na terenie Nadleśnictwa Miechów są wyznaczone dwa punkty, gdzie można rozpalić ogień. Znajdują się one w leśnictwach Goszcza i Chrusty przy obiektach edukacyjnych.

Pamiętajmy, że w lesie jesteśmy gośćmi. Gośćmi w domu wielu zwierząt, dlatego nie wolno ich płoszyć, powodować w nich niepokoju czy uczucia zagrożenia. Nie powinniśmy również niszczyć źródeł ich pożywienia – w sezonie jesiennym często można spotkać trujące dla nas gatunki, które po wizycie grzybiarzy są przewrócone, zdeptane czy kopnięte. My nie możemy ich jeść, nie oznacza to jednak, że żadne inne stworzenie z nich nie skorzysta. Dlatego zbierając grzyby, skupmy się na jadalnych gatunkach, a inne omijajmy i pozwólmy im spokojnie rosnąć, żeby mogły stać się pożywieniem dla mieszkańców lasu.

Zasady dotyczące bezpiecznego i etycznego przebywania w lesie mają służyć zarówno nam, jak i jego mieszkańcom. To naszym zadaniem jest przygotować się do tej wizyty tak, aby nie zaszkodzić sobie, a las pozostawić dokładnie w takim stanie, w jakim go zastaliśmy. Pamiętajmy również, że należy zgłaszać wszelkie zauważone zagrożenia w lesie do odpowiednich służb. Lasy są naszym wspólnym dobrem i wszyscy powinniśmy o nie dbać.

Jeżeli chodzi o tereny miechowskie, bardzo dużo informacji o lasach znajdziemy na stronie internetowej Nadleśnictwa. Są tam zamieszczane informacje o aktualnych działaniach i inicjatywy podejmowane przez naszą jednostkę, zaczynając od hodowli lasu, poprzez edukację, aż po turystykę. Na stronie znajdują się również wiadomości o opisanym wyżej programie „Zostań pomocnikiem leśnika” czy też serwis „Czas w las” – ogólnopolska baza obiektów turystycznych, dzięki której możemy zaplanować świetną wycieczkę na łono natury.

Nadleśnictwo Miechów dba o lasy kompleksowo. Sprawuje opiekę nad drzewami i leśnymi mieszkańcami, włącza się w projekty edukacyjne i promujące kontakt z naturą. Wartym uwagi wydarzeniem jest organizowane od kilku lat we współpracy z Gminą Miechów Święto Storczyka. To bardzo sympatyczne święto pozwala w przystępny sposób zapoznać nas z pięknem i wyjątkowością terenów miechowskich. Poprzez warsztaty artystyczne, prezentacje czy spacery przyrodnicze każdy ma możliwość aktywnego i przyjemnego spędzenia czasu.

Lasy to coś więcej niż drzewa – to dar od natury dla nas wszystkich. Minione już czasy pandemiczne sprawiły, że przypomnieliśmy sobie o nich, o tym, jakie korzyści nam dają, jak nieocenione jest miejsce, gdzie można pójść, wyciszyć się i odpocząć od zgiełku codzienności. Teraz należy dbać o to, żebyśmy o tym nie zapomnieli. Miejmy nadzieję, że obszary leśne, pod właściwą opieką ze strony człowieka, zawsze będą stanowiły dla nas źródło spokoju i niezliczonych ciekawostek na temat ich fauny i flory.

Zdjęcie na okładce: Miechowski Kuferek, http://miechowski_kuferek.manifo.com, [17.08.2023]