Duchy, biesy, demony i inne nadnaturalne jestestwa według podań panoszyły się w kopalniach od zamierzchłych czasów. Wiele z nich na stałe zagościło w folklorze śląskim. Część takich historii uznawała te istoty za przyczynę wszelkiego zła i zagrożeń dla górnika, jednocześnie nauczając, jak je rozpoznać i z nimi walczyć. W innych podaniach natomiast były one ukazywane jako sędziowie podziemi, stojący na straży moralności i surowo karzący za gnuśność i chciwość, lecz nagradzający uczciwość i pracowitość [1]. Inspirację folklorem śląskim możemy odnaleźć w komiksie „Czarna studnia”.
Czerń nocy i węgla
Oprawą graficzną tej historii zajęła się Judyta Sosna, absolwentka ASP w Katowicach. Do zilustrowania komiksu wykorzystała dosyć toporną kreskę, niepozwalającą na ukazanie zbyt wielu detali, co potęguje klimat tajemniczości. Strony w większości wypełnia czerń w połączeniu z jaskrawymi kolorami zmierzchu: fioletem, różem i pomarańczem. Nawet twarze bohaterów skąpane są częściowo w zmroku. Autorem scenariusza jest zaś Igor Jarek, który wychował się w Katowicach i ma wielopokoleniową historię związku z górnictwem. Sam pracował przez kilka lat w Kopalni Węgla Kamiennego „Staszic”. Nie ma więc wątpliwości, że jego znajomość ludowych pieśni i legend, a także trudnych realiów i mentalności śląskich górników, jest autentyczna.
Może dlatego, że podczas wydobywania węgla nieraz też wydobywacie sprawy i tajemnice, które na zawsze powinny zostać pod ziemią. [2]
Historia rozpoczyna się zwołaniem czterech górników – Bombera, Kety i Henia, przez kierownika robót, Kanarka. Gdy wszyscy gromadzą po skończonej szychcie wokół czarnej studni w lesie, dowiadują się, że zawitał do nich gość z Warszawy – Julek, syn prezesa kopalni, który niedawno napisał maturę i planuje zostać etnografem. Chłopak nieśmiało wyjaśnia, że fascynuje go kultura śląska i ma nadzieję, że zbadanie jej pomoże mu w przyszłych studiach. Początkowo spotyka się on z zaskakującą niechęcią i nieufnością starych górników – obawiają się oni, że przybysz ze stolicy przedstawi ich jako zabobonnych prymitywów oderwanych od kilofa. Jednak po usilnych namowach kierownika i zapewnieniach Julka (oraz alkoholowej motywacji), mężczyźni zaczynają snuć opowieści o demonach i zjawach, ale przede wszystkim o sobie.
Warto zaznaczyć, że historie, którymi dzielą się górnicy, nie opisują najsłynniejszych przykładów śląskiej demonologii. Zamiast tego skupiają się na przełomowych momentach w życiach bohaterów komiksu, które wiązały się z niewytłumaczalnym poczuciem ingerencji jakiejś ponadludzkiej siły. Każda z postaci nosi bowiem na sobie piętno mrocznej przeszłości, które stara się ignorować, ale nie jest w stanie się go pozbyć. Opowieści o nadnaturalnych świadectwach przeplatają się z fragmentami opisującymi trudne powojenne realia Śląska. Ciężką atmosferę rozluźniają jednak ludowe zaśpiewki oraz wzajemne zaczepki starszych panów.
W końcu rąbka tajemnicy uchyla Julek, który także ma do opowiedzenia własną historię. I chociaż każdy z mówców usilnie bagatelizuje temat nadprzyrodzonych elementów i określa je przesądami lub sugestią podświadomości, nawet oni nie wydają się być do tego przekonani. Bo gdyby tak było, to czy skrywaliby te wspomnienia głęboko w sobie, czekając na noce takie jak ta, aby wygłosić je nad ziejącą czernią bezdenną studnią, którą w dodatku według legend zamieszkiwała wiedźma?
„Czarna studnia”to świetna lektura na jeden wieczór dla każdego, komu podoba się koncepcja połączenia klasycznego opowiadania strasznych historii przy ognisku z refleksjami na temat życia. Z pewnością zadowoli osoby, które ciekawi kultura i historia Śląska. Warto po nią sięgnąć także dla zaskakująco pokrzepiającego i wzruszającego twistu pod koniec, który sprawi, że czytelnik spojrzy na twardych bohaterów tej historii w zupełnie inny sposób. Ale o tym najlepiej przekonać się samemu.
No to najpierw po piwku.
Warto zaznaczyć, że historie, którymi dzielą się górnicy, nie opisują najsłynniejszych przykładów śląskiej demonologii. Zamiast tego skupiają się na przełomowych momentach w życiach bohaterów komiksu, które wiązały się z niewytłumaczalnym poczuciem ingerencji jakiejś ponadludzkiej siły. Każda z postaci nosi bowiem na sobie piętno mrocznej przeszłości, które stara się ignorować, ale nie jest w stanie się go pozbyć. Opowieści o nadnaturalnych świadectwach przeplatają się z fragmentami opisującymi trudne powojenne realia Śląska. Ciężką atmosferę rozluźniają jednak ludowe zaśpiewki oraz wzajemne zaczepki starszych panów.
Dupisz fleki.
Charakterystyczne dla komiksu jest niebanalne poczucie humoru jego bohaterów. Każdy z górników to chłop z krwi i kości, który niejedno w życiu widział i w ramach przyjacielskiej złośliwości nie waha się użyć przeciwko swoim kompanom mocniejszych słów. Szczególnie ucieszyło mnie użycie regionalizmów. Przekleństwa także sypią się garściami, ale ich charakter jest na tyle niecodzienny, że z pewnością wywoła u niejednego czytelnika uśmiech. W ten sposób skutecznie rozładowywane jest napięcie powstałe po bolesnych opowieściach.
Bo myślę, że może to, co wrzucamy do tej studni, wypada w całkiem innym miejscu…
W końcu rąbka tajemnicy uchyla Julek, który także ma do opowiedzenia własną historię. I chociaż każdy z mówców usilnie bagatelizuje temat nadprzyrodzonych elementów i określa je przesądami lub sugestią podświadomości, nawet oni nie wydają się być do tego przekonani. Bo gdyby tak było, to czy skrywaliby te wspomnienia głęboko w sobie, czekając na noce takie jak ta, aby wygłosić je nad ziejącą czernią bezdenną studnią, którą w dodatku według legend zamieszkiwała wiedźma?
Co panowie, komu w drogę?
„Czarna studnia”to świetna lektura na jeden wieczór dla każdego, komu podoba się koncepcja połączenia klasycznego opowiadania strasznych historii przy ognisku z refleksjami na temat życia. Z pewnością zadowoli osoby, które ciekawi kultura i historia Śląska. Warto po nią sięgnąć także dla zaskakująco pokrzepiającego i wzruszającego twistu pod koniec, który sprawi, że czytelnik spojrzy na twardych bohaterów tej historii w zupełnie inny sposób. Ale o tym najlepiej przekonać się samemu.
[1] Fragment pieśni góralskiej, Górniczy walczyk.
[2] Fudali, Józef. Demonologia wśród górników.
[3] Każdy cytat w śródtytule stanowi fragment komiksu Czarna studnia aut. Igora Jarka i Judyty Sosny.
[2] Fudali, Józef. Demonologia wśród górników.
[3] Każdy cytat w śródtytule stanowi fragment komiksu Czarna studnia aut. Igora Jarka i Judyty Sosny.