Prosty język, czyli sztuka ułatwiania

Nie wystarczy pisać do rzeczy, trzeba jeszcze pisać do ludzi! (S. J. Lec)

Zaczyna się swoją edukację brać na poważnie, gdy w podstawówce pierwszy raz zaczyna się rozumieć, że bez przynajmniej średniego wykształcenia może być w życiu ciężko. Gdy wszędzie słyszy się, że nauka to potęga, a do osiągania sukcesów niezbędna jest wiedza, z tyłu głowy zaczyna kiełkować przekonanie, że najważniejsze w życiu jest to, żeby brzmieć mądrze. Co to właściwie znaczy, to całe mądre brzmienie, to już zupełnie inna sprawa. Można byłoby pomyśleć, że kluczem do sukcesu jest używanie wielu trudnych słów, koniecznie odpowiednio długich, skomplikowanych i niedostępnych dla tych, którzy nie są wystarczająco dobrze zorientowani w danym temacie. Jak możecie się już zapewne domyślić po tytule artykułu – nic bardziej mylnego.

Prawdziwą sztuką jest dla mnie opowiadanie o rzeczach trudnych w prosty sposób. Wierzę, że jeśli jesteśmy w stanie o czymś opowiedzieć tak, że zrozumie to nawet dziecko – dopiero wtedy możemy mieć pewność, że naprawdę rozumiemy dany temat. Oczywiście jest to spore uproszczenie, którego nie powinno traktować się jak zasady. Czasem nie ma przecież potrzeby, aby dany problem czy zagadnienie modyfikować do jego najprostszej formy. Gdy tylko dany zasób słownictwa jest zrozumiały dla każdego odbiorcy (a więc w czasopismach branżowych, luźnych rozmowach ze znajomymi z branży, czy spotkaniach klubu literackiego) specjalistyczny język jest nie tylko dozwolony, ale i wskazany. Szeroki dobór słownictwa i specjalistyczne, precyzyjne pojęcia to w końcu doskonałe narzędzia do rozwijania danej dziedziny i udanej komunikacji.

Problem pojawia się jednak gdy do odbiorcy kierowane są komunikaty, których nie jest on w stanie zrozumieć, a z różnych względów – musi. Przykład mogą stanowić tutaj komunikaty instytucji rządowych, treści wydawane przez banki, czy też umowy zawierane między pracodawcą a pracownikiem. Treści tego typu zazwyczaj charakteryzują się specjalistycznym doborem słownictwa (żargonem prawniczym, urzędowym), których obywatel lub obywatelka, która nie zajmuje się zawodowo daną dziedziną, po prostu nie jest w stanie zrozumieć.

Aby zapobiegać takiemu stanowi rzeczy, powstało zagadnienie plain language, czyli prostego języka. Tak, jak ważne jest, aby tekst dziennikarski przekazywał prawdziwe informacje, aby tekst literacki poruszał, czy aby tekst branżowy był zrozumiały dla specjalistów i specjalistek, tak samo istotne jest, aby teksty urzędowe były zrozumiałe dla każdego obywatela i obywatelki. Zrozumienie takiego tekstu nie powinno być uwarunkowane przez ukończone studia, pozycją zawodową, czy społeczną - każdy ma prawo rozumieć dokumenty i komunikaty, które go dotyczą. Czym więc charakteryzuje się prosty typ komunikacji? Prosty język zakłada tworzenie komunikatów, które czytelnik rozumie możliwie jak najszybciej, najłatwiej i jak najbardziej kompletnie. Ten koncept zakłada, że dana treść powinna był jak najbardziej dostępna – a więc łatwa w odczytaniu, zrozumieniu i używaniu.

Najwięcej o plain language możecie dowiedzieć się na stronie https://www.plainlanguage.gov/, która stanowi oficjalną bazę wiedzy na ten temat stworzoną przez rząd Stanów Zjednoczonych. Według tego źródła prosty język jest to taki typ komunikacji, który jest zrozumiały dla danego odbiorcy już za pierwszym razem, gdy zostanie on przeczytany, odsłuchany lub zobaczony. Ponadto strona ta oferuje „checklistę prostego języka”, która zawiera kilka punktów, o których warto pamiętać przy tworzeniu komunikatów tego typu:

Dopasuj swoje komunikaty do odbiorców

Pamiętaj, aby wiedzieć, do kogo piszesz dany komunikat i to właśnie do niego dopasuj słownictwo, czy też formę danej treści. Gdy pisze się do uczniów 6 klasy szkoły podstawowej, nie można tworzyć treści dostosowanych do doktorantów fizyki i na odwrót – w innym przypadku te treści nie będą zrozumiałe, ani komfortowe dla czytelników.

Zorganizuj swój komunikat i dodaj nagłówki

Zawsze przy tworzeniu danej treści pamiętaj o jej odpowiednim ułożeniu logicznym i graficznym – chronologicznym umieszczaniu faktów, tytułowaniu podrozdziałów i komunikowaniu najważniejszych informacji na początku tekstu. Gdy artykuł jest dłuższy, warto dodać do niego również nagłówki, które uporządkują wizualnie treść.

Zwracaj się bezpośrednio do odbiorcy i używaj aktywnej formy

Staraj się jak najczęściej używać osobowej formy w swoich zdaniach. Zwracaj się do swojego odbiorcy na „Ty” i unikaj strony biernej czasowników. Czytelnikom zazwyczaj dużo łatwiej jest zrozumieć komunikat, który jest skierowany bezpośrednio do nich!

Używaj krótkich akapitów i zdań

Staraj się nie komplikować swojego komunikatu wielokrotnie złożonymi zdaniami – utrzymuj je w prostej, zrozumiałej formie. Unikaj również ścian tekstu, przez które trudno jest przebrnąć odbiorcy.

Unikaj niepotrzebnych słów

Staraj się używać tylko tych słów, które są niezbędne i precyzyjne – przekazują maksimum treści w minimum objętości. Warto pamiętać też, aby w komunikacji tego typu używać jedynie zrozumiałych, prostych słów – unikać specjalistycznego żargonu.

Używaj list i tabel, aby zilustrować swój komunikat

Odbiorcy dużo łatwiej jest zrozumieć komunikat, jeśli jest on odpowiednio zilustrowany, na przykład poprzez odpowiednie tabele. Używaj ich, gdy tylko możesz!

W Polsce prostym językiem zajmuje się przede wszystkim Pracownia Prostej Polszczyzny (http://ppp.uni.wroc.pl/) – można znaleźć tam wiele publikacji dotyczących samej idei prostego języka, jego egzekwowaniu w języku polskim, a także stanu prostego języka w różnych instytucjach publicznych.