Tekst został przygotowany w ramach Projektu CIAŁO. Weź udział w wyzwaniu na Instagramie.
Wpływ ewolucji na nasze nosy
Najpierw zastanówmy się nad samą budową nosa i czynnikami, które mogą na nią wpływać. Przez tysiące lat ewolucji wielkość i struktura nosa były ściśle powiązane z klimatem, w którym żyły różne grupy ludzi. Ową zależność zauważył już w XIX wieku brytyjski antropolog Arthur Thomson – według jego obserwacji mieszkańcy chłodnych i suchych rejonów mają węższe nozdrza, podczas gdy osoby żyjące w ciepłym i wilgotnym klimacie częściej posiadają szersze nozdrza.
Teoria ta została potwierdzona w badaniu opublikowanym w PLOS Genetics w 2017 roku. Naukowcy doszli do wniosku, że różnice w kształcie nosa mogą wynikać z jednej z jego kluczowych funkcji – regulacji temperatury i wilgotności powietrza przed dotarciem do płuc. Dzięki węższym nozdrzom nos jest w stanie skuteczniej ogrzewać i nawilżać powietrze, co jest szczególnie istotne w chłodnym klimacie.[1]
Klimat nie jest jednak jedynym czynnikiem, który wpłynął na różnice w budowie nosa. Badacze zwrócili również uwagę na rolę selekcji naturalnej, a konkretnie na preferencje estetyczne w doborze partnerów. Zauważono bowiem, że w danej społeczności określony kształt nosa może być uznawany za bardziej atrakcyjny, co może wpływać na decyzje dotyczące wyboru partnera. Jeśli taka tendencja utrzymuje się przez wiele pokoleń, określony typ nosa staje się coraz bardziej dominujący. Preferencje co do określonego rodzaju nosa mogą być związane z jego adaptacją do środowiska. [2]
Problem symetrii i kanonów piękna
Umiejscowienie nosa w centralnej części twarzy sprawia, że odgrywa on kluczową rolę w jej estetycznym odbiorze. Co za tym idzie, to od kształtu nosa w dużej mierze zależy, czy podświadomie uznamy daną osobę za atrakcyjną. Już w czasach antyku symetria grała główną rolę w postrzeganiu piękna. Ta preferencja ma swoje korzenie w ewolucji – asymetria twarzy mogła sugerować potencjalne problemy genetyczne, co sprawiało, że była mniej pożądana[3]. To ewolucyjne dążenie do symetrii odbiło się na kulturze, dając początek kanonom piękna, które przetrwały do dziś i w dużej mierze przyczyniają się do wielu kompleksów. Na zachodzie (niestety) wciąż panuje grecki standard, według którego „idealny” nos to taki, który jest prosty, smukły i dobrze zdefiniowany.
Co istotne, wspomniane kanony odbijają się również na samoocenie osób z innych rejonów świata, których nosy nie pasują kształtem do kanonów przyjętych na zachodzie. Jak wspomina Sona Boker, autorka tekstu Women on Their Complicated Relationship With Their Nose opublikowanego na ramach VICE:
Mój nos był moim największym kompleksem, odkąd tylko pamiętam. Jestem Irakijką, ale ludzie często mówią mi, że oprócz nosa, nie wyglądam na nią. Mam typowy arabski nos, jak to się często określa: wyrazisty, z garbkiem na grzbiecie. [...] Jako dumna arabska kobieta chcę zaakceptować swoje pochodzenie i wszystko, co się z nim wiąże – ale skłamałabym, gdybym powiedziała, że moje kompleksy całkowicie zniknęły.[4]
Współcześnie jednym z głównych czynników pogłębiających kompleksy są media społecznościowe. Influencerzy, którzy idealnie wpasowują się w zachodnie kanony piękna, tworzą nierealistyczne oczekiwania dotyczące wyglądu. Popularność krótkich filmów typu „before and after" ukazujących operacje plastyczne nosa utrwala przekonanie, że niektóre typy nosów są lepsze od innych.
Musimy jednak pamiętać, że wszelkie kanony piękna są jedynie konstruktem kulturowym i nie definiują naszej wartości. Każdy z nas ma wrodzone piękno i nie możemy o tym zapominać.
Skąd wziął się piercing nosa?
Jeśli mowa o estetycznych walorach nosa, nie sposób nie wspomnieć o biżuterii. Historia przekłuwania nosa jest o tyle ciekawa, że zjawisko to jest o wiele starsze, niż mogłoby się wydawać.
Owa praktyka wywodzi się z Bliskiego Wschodu, gdzie wykorzystywana była już 4000 lat temu. Pierwsze zapiski na ten temat pochodzą z nieoczywistego źródła — Księgi Rodzaju, w której Izaak, syn Abrahama podarował swojej żonie złoty kolczyk do nosa. Kolczyki typu septum popularne były wśród Azteków, Majów, Inków, a także wśród niektórych plemion Ameryki Północnej. W Indiach kolczyk w lewym nozdrzu kobiety miał stanowić ulgę przy menstruacji i porodzie [5].
Na zachodzie kolczyki w nosie stały się popularne dopiero w XX wieku. Cytując tekst Nose piercing: historical significance and potential consequences:
W kulturze zachodniej kolczyk w nosie spopularyzowała francuska piosenkarka Polaire (Émilie Marie Bouchaud), która nosiła piercing w lewą dziurkę nosa podczas tournée po Stanach Zjednoczonych w 1913 roku. Później kolczyki w nosie stały się popularne wśród amerykańskich hipisów podróżujących do Indii w latach 60., a następnie zostały zaadaptowane przez subkultury punk i goth w latach 70. i 80. XX wieku.[6]
Aktualnie widok kolczyka w nosie nikogo nie dziwi — nostril, septum czy bridge stały się na tyle popularnymi modyfikacjami ciała, że nie są już kojarzone jedynie z subkulturami, tak jak miało to miejsce jeszcze w XX wieku, choć nadal są oznaką chęci samo-ekspresji i wyróżnienia się w tłumie. Pomimo rosnącej popularności, kolczyki w nosie wciąż mogą mieć negatywne konotacje, zwłaszcza w konserwatywnych środowiskach, choć coraz częściej traktowane są na równi z przekłuciami ucha.
Podsumowanie
Czy to z perspektywy funkcjonalnej, czy czysto estetycznej, nos jest integralną częścią naszej twarzy. Przez tysiące lat jego kształt ewoluował w odpowiedzi na warunki klimatyczne i społeczne preferencje. Jednocześnie wokół nosa narosły kanony piękna, które mogą budzić podziw, ale też prowadzić do kompleksów i poczucia alienacji. Nos może być również narzędziem ekspresji, czego idealnym przykładem jest stosowany od tysiącleci piercing. Niezależnie od kształtu, nos ma swoją historię i znaczenie. Kiedy następnym razem spojrzymy w lustro, pomyślmy o tym, że kształt naszego nosa jest wypadkową wielu lat ewolucji i licznych zmian — jest on swoistym świadectwem naszego pochodzenia.
Przypisy
[1] Messer, A. E. (2017, 16 marca). Nose form was shaped by climate. The Pennsylvania State University | Penn State. https://www.psu.edu/news/research/story/nose-form-was-shaped-climate
(dostęp: 23.03.2025)
[2] Tamże.
[3] Lents, N. H. (2019, 8 lipca). Why Are Symmetrical Faces So Attractive? Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/beastly-behavior/201907/why-are-symmetrical-faces-so-attractive (dostęp: 23.03.2025)
[4] Boker, S. (2023, 2 marca). Women on Their Complicated Relationship With Their Nose. VICE. https://www.vice.com/en/article/nose-insecurity-women-advice/
(dostęp: 23.03.2025). Tłumaczenie własne.
[5] Ladizinski, B., Nutan, F. N. U., & Lee, K. C. (2013). Nose piercing: historical significance and potential consequences. JAMA dermatology, 149(2), 142-142.
[6] Tamże.
Źródła:
Boker, S. (2023, 2 marca). Women on Their Complicated Relationship With Their Nose. VICE. https://www.vice.com/en/article/nose-insecurity-women-advice/
(dostęp: 25.03.2025).
Ladizinski, B., Nutan, F. N. U., & Lee, K. C. (2013). Nose piercing: historical significance and potential consequences. JAMA dermatology, 149(2), 142-142.
Lents, N. H. (2019, 8 lipca). Why Are Symmetrical Faces So Attractive? Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/beastly-behavior/201907/why-are-symmetrical-faces-so-attractive (dostęp: 25.03.2025)
Messer, A. E. (2017, 16 marca). Nose form was shaped by climate. The Pennsylvania State University | Penn State. https://www.psu.edu/news/research/story/nose-form-was-shaped-climate (dostęp: 23.03.2025).
Grafika: Lilianna Skut