Tekst został przygotowany w ramach Projektu CIAŁO. Weź udział w wyzwaniu ŻEBRA na Instagramie – czas do 26.05.2025.
Wprowadzenie
Żebra. Część ciała, która przez większość czasu nie jest bezpośrednio widoczna dla oka – skryta pod skórą i ubraniem. A jednak nawet i im nie udało się umknąć standardom piękna i wywieranym przez nie naciskom.
Żebra i gorsety. Ileż to razy słyszeliśmy o negatywnym wpływie tych narzędzi tortur na ciała noszących je kobiet – miały one łamać i deformować żebra, ściskać organy czy też narażać ewentualną przyszłą ciążę na powikłania.
Jak wyglądała jednak rzeczywistość gorsetów? Co musiały znosić żebra naszych prababek przez te wszystkie lata?
Historia gorsetów
Choć gorsety w powszechnej świadomości kojarzą się głównie z nowożytnością, jego historia sięga znacznie bardziej zamierzchłych czasów. Standardy piękna są równie stare jak ludzkie cywilizacje, może więc nie powinno dziwić, że pierwsze gorsety istniały już w starożytności.
W 1903 roku w Knossos odnaleziono fajansową figurkę nazwaną później Wężową Boginią1. Jest to prehistoryczne przedstawienie postaci kobiecej – uznawanej za kapłankę lub boginię2 – trzymającej w rękach dwa wijące się węże i odzianej w długą, rozkloszowaną suknię oraz odkrywający piersi gorset. Datowany na ok. 1600 r. p.n.e., posążek wydaje się pierwszym przedstawieniem gorsetu w sztuce.
Później jednak gorsety zanikły, wyparte przez inne elementy kroju i ubioru, nieobecne są zatem przez całą starożytność i średniowiecze. Powracają dopiero w renesansie, wyrabiane z materiałów takich jak len, skóra czy bawełna, początkowo jednak dość luźno sznurowane – w czym niepodobne są do naszych współczesnych wyobrażeń gorsetów3.
Wraz ze zmianami wyobrażeń piękna zmieniały się fasony gorsetów – bywały krótkie i wydekoltowane, bywały obcisłe w talii i wspierające pod biustem; zmieniały się ich długości, kształty i materiały, z których je wykonywano4.
Najbardziej kojarzonym z gorsetami okresem jest niewątpliwie XIX wiek – to z tamtych czasów znamy niezwykle wąskie talie, uwiecznione na – nieraz poddanych obróbce graficznej – czarno-białych fotografiach. To wtedy rozpoczynają się również ruchy mające na celu “uwolnienie kobiet z gorsetów”. Najpierw czasowo – za sprawą panującej w epoce napoleońskiej mody na swobodny, nieograniczający ubiór – potem zaś permanentnie – pod sztandarem walki z opresją i troską o zdrowie kobiet5.
Na początku XX wieku zaś, gorset miał już nieco odmienne zadanie – miał na celu spłaszczać brzuch, a także modyfikować kształt sylwetki; poprzez przepychanie żeber do przodu i cofanie dolnej partii kręgosłupa, miał nadawać biustowi obfitości6.
Gorsety w ich znanej przez wieki formie odrzucono w latach 20 i 30 XX wieku7. Kiedy później powróciły w rewolucyjnych projektach Vivianne Westwood, zrobiły to już w nowej postaci – raczej dającego poczucie niezależności i pewności siebie dodatku niż niezbędnego elementu bielizny8.
Mężczyźni i gorsety
Choć gorsety kojarzą się głównie z kobietami, obecne były one także i w modzie męskiej. Zwłaszcza w epoce romantyzmu, gdy pożądana przez standardy urody męska sylwetka miała kształt stereotypowo kobiecy – od podążających za modą mężczyzn oczekiwano wąskiej talii, uwydatnionej piersi i spadzistością ramion9. Zjawisko to zaobserwować można na XIX wiecznych ilustracjach – przedstawieni na nich mężczyźni nieraz ściśnięci są w talii bardziej nawet od towarzyszących im kobiet.
Oprócz dandysów, gorsety noszone były również przez żołnierzy, którym zależało na wyprostowanej postawie, jaką pomagały im one zachować.
Wpływ gorsetów na zdrowie
Wokół gorsetów narosły rozliczne przekonania dotyczące ich destrukcyjnego wpływu na organy noszących je osób; wszyscy zapewne znamy filmowe przedstawienie procesu sznurowania gorsetu, w którym bohaterki pochodzące z wyższych klas społecznych ściskane są w talii do granic absurdu. Kojarzymy być może również rentgenowskie fotografie lub nawiązujące do nich rysunki z początków XX wieku, na których widać zdeformowane, ściśnięte do kształtu gorsetu żebra.
Antropolożka Rebecca Gibson przeprowadziła badania pochodzących z XVIII - XX wieku szkieletów dziesięciu kobiet, które nosiły gorsety. Mierzyła szerokość ich żeber, a także ich układ i kąt, pod którym łączyły się z kręgosłupem. Dostrzegła powtarzające się zniekształcenie polegające na kształcie żeber dopasowanym do kształtu gorsetu. Deformacja ta zdaje się jednak pozostawać bez wpływu na długość życia kobiet - wszystkie spośród nich żyły dłużej niż średnia w ich czasach10.
Badania dotyczące epoki popularności gorsetów wskazują również, że praktyka mocnego ich sznurowania stanowiła raczej odstępstwo od normy i że brak było nacisków ze strony społeczeństwa, aby się jej podejmować. Większość noszących gorsety kobiet zakładała je w sposób bardziej odpowiedzialny - jako dopasowany (na miarę ich możliwości finansowych) element ubioru, który pomagał zachować wyprostowaną postawę, odciążał mięśnie i podkreślał naturalny kształt talii11.
Podsumowanie
Choć zatem niewątpliwie żebra - tak jak i inne części ciała - otoczone zostały społecznymi wymaganiami i oczekiwaniami co do ich kształtu, być może praktyki dotyczące noszenia gorsetów nie były tak ekstremalne, jak się to czasem przyjmuje.
Przypisy
- “The Mysterious Minoan “Snake Goddess” of Crete.”, 2024, dostępne w GreekReporter.com: greekreporter.com/2024/12/03/minoan-civilization-crete-snake-goddess/. Dostęp: 12.05.2025.
- “Gorset. Fetysz Wszech Czasów.”, 2021, dostępne w Vogue Polska: www.vogue.pl/a/historia-gorsetu-kiedys-symbolizowal-zniewolenie-teraz-wolnosc. Dostęp 12.05.2025.
- A. Dobosz, “Krótka Historia Gorsetu.”, 2025, dostępne w: Ciekawostkihistoryczne.pl: ciekawostkihistoryczne.pl/2023/07/12/krotka-historia-gorsetu/. Dostęp 12.05.2025.
- Ibidem.
- Ibidem.
- Ł. Grzejszczak,. „Być dobrze zasznurowaną”. Gorset w modzie damskiej, czyli o reinterpretacji przeszłości., 2021. TECHNE. Seria Nowa, (7), 91–106.
- “Gorset…”.
- A. Dobosz, Krótka historia…”.
- Ibidem.
- “Corsets and Skeletal Deformities: Anthropological Study.”, 2015, wostępne w Lucy’s Corsetry: lucycorsetry.com/2015/10/05/corsets-skeletal-deformities-anthropological-study/. Dostęp 12.05.2025.
- K. Killgrove, “Here's How Corsets Deformed The Skeletons Of Victorian Women”, 2015, dostępne w Forbes: https://www.forbes.com/sites/kristinakillgrove/2015/11/16/how-corsets-deformed-the-skeletons-of-victorian-women/. Dostęp 12.05.2025.